نسیم السادات محبوبی‌شریعت‌پناهی

«گزارش وضعیت اجتماعی زنان در ایران» (1380-1390)
مجموعه مقالات
نشر نی؛ 1394

کتاب «گزارش وضعیت اجتماعی زنان در ایران» به عنوان یک مجموعه پژوهشی زیر نظر دکتر فاطمه جواهری منتشر شد. این کتاب مجموعه مقالاتی پیرامون مسایل خرد، متوسط و کلان زنان در دوره 10 ساله سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰ است.

در مقدمه کتاب آمده است: «طی سال‌های گذشته، مجموعه‌ای از تحولات داخلی و فراملی، موقعیت زنان ایرانی را دگرگون کرده است. وقوع انقلاب اسلامی و رشد ارزش‌های عدالت‌خواهانه، گسترش آزادی‌های مدنی، فرآیند نوسازی و توسعه‌ جامعه، دگرگونی ارزش‌های سنتی، افزایش تحصیلات دانشگاهی، بهره‌مندی از رسانه‌های جمعی و دسترسی به اطلاعاتی که در سطح جهانی گردش دارد، در مجموع، میزان سرمایه‌های فرهنگی، اجتماعی، و اقتصادی و سیاسی زنان را ارتقا داده است. این وضعیت به‌تدریج جایگاه زنان را در سلسله‌مراتب جامعه و نقش ‌آن‌ها را در اداره‌ امور کشور متحول ساخته است».

همچنین در مقدمه بر این نکته تأکید شده است که: «در این فرآیند، عرصه‌های تازه‌ای برای افزایش توانمندی‌ها و بروز شایستگی‌های زنان فراهم آمده است، اما هنوز هم زنان بیش از مردان از تبعیض، تحقیرشدگی، خشونت، تجاوز جنسی، فقر، کم‌سوادی و احساس ناامنی در رنج‌اند؛ در‌حالی‌که الگوی «توسعه‌ جامعه» بر پایه‌ هر نظام عقیدتی و هر پارادایم علمی که شکل گرفته باشد، عدالت فراگیر، رعایت حقوق انسان‌ها و رفع محرومیت از افراد آسیب‌پذیر، از جمله اهداف یا نتایج مورد انتظار آن است».

بنابراین گردآورندگان این گزارش بر این باورند که این اثر با برجسته‌کردن اوضاع فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دهه‌ ۱۳۸۰، وضعیت زنان را در این دوره بررسی کرده‌ است. گزارشی که با این هدف تهیه شده است، تلفیقی از اهداف توصیفی، تحلیلی و کاربردی را به شرح زیر پوشش می‌دهد:

1.    شناسایی و تشریح ابعاد گوناگون وضعیت زنان ایرانی طی دهه‌ی ۱۳۸۰؛

2.    مقایسه‌ وضعیت زنان در سطح مناطق گوناگون کشور و همچنین وضعیت زنان ایرانی با زنان برخی کشورهای دیگر؛

3.    تحلیل و تبیین زمینه‌ها و علل مرتبط با محدودیت‌ها و مشکلات زنان؛

4.    طرح پیشنهادهایی کاربردی برای ارتقای شاخص‌های توسعه‌ انسانی زنان و تحقق عدالت جنسیتی.

از همین‌رو است که با لحاظ‌کردن اهداف و قلمروی یادشده، به نظر می‌رسد این پژوهش نسبت به آثار پیش از خود از چند مزیت بهره‌مند باشد:

نخست آن‌که با توجه به این‌که درباره تشریح وضعیت زنان در بازه زمانی 1380-1390 هنوز اثری منتشر نشده است، این گزارش در نوع خود سنگ بنایی مهم برای آثار بعدی محسوب می‌شود.

دومین مزیت این گزارش آن است که این پژوهش نسبت به آثار مشابه خود از تنوع موضوعی بیشتری بهره‌مند است و مسایل زنان را از 24 دیدگاه متفاوت تشریح می‌کند، و در نهایت آن‌که محورهای موردنظر، به سیاق آثار پیشین، فقط در قالب آماری توصیف نشده‌اند، بلکه هر مبحث با تکیه بر مبانی مفهومی و نظری مرتبط و با اتخاذ یک رویکرد تحلیلی مطالعه شده است.

این گزارش در سطح خرد شامل سه مبحث است: سیمای جمعیتی زنان شامل: باروری، امید زندگی و مرگ‌ومیر ‌(دکتر شهلا کاظمی‌پور)، سالمندی (دکتر زینب کاوه فیروز)، مهاجرت زنان (دکتر محمد میرزایی، علی قاسمی‌اردهایی) توصیف شده است.

در مبحث دوم، تحصیلات زنان (دکتر مسعود فراستخواه، رضا منیعی، محمد آتشک) بررسی شده و در مبحث سوم سلامت جسمانی زنان (دکتر شیرین احمدنیا) و سلامت روانی زنان (دکتر احمد نوربالا، فاطمه نوربالا) تحلیل شده است.

در سطح متوسط، تحلیل اجتماعی وضعیت و تغییرات روند ازدواج و طلاق در ایران دهه هشتاد (با تأکید بر وضعیت زنان) (دکتر امید علی‌احمدی) و نگرش زنان به هنجارهای خانوادگی و آگاهی‌های جنسیتی، تحلیلی از یافته‌های پیمایش‌های ملی در دهه‌ 80 (دکتر محسن گودرزی)، تشریح شده است.

در سطح کلان، وضعیت زنان از منظر اقتصادی براساس چهار مبحث فقر معیشتی و اشتغال زنان در ایران: 1380-1390 (دکتر حسین راغفر، میترا باباپور)، ارزش اقتصادی کار خانگی زنان(دکتر حسن طایی، نرگس مرادی)، نسل جدیدی از زنان سرپرست خانوار (دکتر ژاله شادی‌طلب و پریسا نخعی)، جایگاه زنان در مشاغل مدیریتی ایران دهه 1380 شمسی (دکتر زهرا نژادبهرام)، تحلیل شده است.

در حوزه سیاست، در مبحث مرتبط با یکدیگر تحت عنوان تحولات مشارکت سیاسی زنان در دهه 1380 خورشیدی (دکتر الهه کولایی)، مشارکت زنان در مناصب سیاسی (دکتر احمد گل‌محمدی)، مطالعه شده است.

قلمرو فرهنگ دربرگیرنده مباحث متنوعی مانند گذران اوقات فراغت و مصرف فرهنگی زنان (دکتر محمد فاضلی و نفیسه رضایی)، زنان ناشر در دهه 1380 شمسی (مجید صیادی)، درآمدی بر وضعیت زنان در مطبوعات و مطبوعات زنان در ایرن (دکتر هادی خانیکی)، حضور زنان ایرانی در عرصه‌های گوناگون هنری (دکتر اعظم راودراد)، و زنان برگزیده سال‌های 1380- 1390 (دکتر زهرا شجاعی، عارفه توانافر، سعیده چمنی و مریم فاضلی)، است.

در عرصه اجتماعی ابتدا موضوع مشارکت اجتماعی زنان در سازمان های مردم‌نهاد (دکتر مرضیه موسوی، افسانه کمالی) و در مرحله دوم حقوق زنان ایرانی (خانم اشرف گرامی‌زادگان) تحلیل شده است. سپس آسیب‌های اجتماعی معطوف به شرایط زیست زنان شامل جرایم و بزه‌کاری زنان (دکتر سید حسین سراج‌زاده، احمد جعفری)، بزه‌دیدگی و احساس ناامنی زنان (دکتر شهلا معظمی، نسیم جانفدا)، بررسی شده است.

در خاتمه یک‌بار نیز از منظری کل‌گرایانه، وضعیت زنان ایرانی از نظر شاخص‌های توسعه انسانی و جنسیتی در مقایسه با زنان دیگر کشورها (دکتر سوسن باستانی و دکتر اعظم آزاده، مرضیه مشتاقیان) تشریح شده است.

لازم به ذکر است این اثر با پشتیبانی مؤسسه رشد، حمایت و اندیشه (رحمان) و مدیریت فاطمه جواهری به انجام رسیده و توسط نشر نی چاپ و انتشاریافته است.

کتاب «گزارش وضعیت اجتماعی زنان در ایران» با تیراژ ۵۰۰ نسخه، در ۵۵۶ صفحه با قیمت ۸۰ هزار تومان در سال 1394، توسط نشر نی به بازار کتاب عرضه شده است.

* دانشجوی دکترای مطالعات زنان