فرهنگ تعیین کننده چگونگی تفکر و احساس اعضای جامعه و راهنمای اعمال انسان‌ها و معرف جهان بینی‌های آنها در زندگی است، فرهنگ عمومی به معنای فرهنگ غالب و گسترده‌ای است که در میان عموم جامعه رواج و رسوخ دارد و حوزه‌ای از عقاید، ‌ارزش‌ها، جلوه‌های احساسی و هنجارهاست که اجبار اجتماعی غیر‌ رسمی از آن حمایت می‌کند و فراتر از گروه‌ها و اقشار خاص در کلیت جامعه مورد قبول است.

ابعاد و دامنه مفهومی که به عنوان «فرهنگ» می‌شناسیم، آنقدر عمیق و وسیع است که مشکل می‌توان آن را در قالب تعریفی مشخص و محدود گنجانید؛ با مراجعه به بحث‌های جامعه‌شناسان و صدها توصیف و تعریف از «فرهنگ» به طور کلی می‌توان دریافت که از ارزش‌ها و اعتقادات و باورها گرفته، تا منش و خصایل و هنجارها و ادبیات و هنر و معماری، آئین‌ها و افسانه و اسطوره همگی ذیل مجموعه فرهنگ می‌گنجد.

اهمیت فرهنگ در تحقق و تداوم انقلاب اسلامی و همچنین جایگاه رفیع آن نزد رهبران از نکاتی است که بر هیچ‏کس پوشیده نیست؛ رهبر معظم انقلاب اسلامی به عنوان سکاندار انقلاب و پیشنهاددهنده تشکیل شورای فرهنگ عمومی، درباره اهمیت فرهنگ فرموده‏اند: «در عرصه‌ فرهنگ، بنده به معناى واقعىِ کلمه، احساس نگرانى مى‌کنم و حقیقتاً دغدغه دارم. این دغدغه از آن دغدغه‌هایى است که آدمى به خاطر آن، گاهى ممکن است نصفِ شب هم از خواب بیدار شود و به درگاه پروردگار تضرّع کند. من چنین دغدغه‌اى دارم».

شورای فرهنگ عمومی کشور که در سال 1365، رسماً فعالیت خود را آغاز کرده است، مانند اغلب شوراهای دیگر در موقعیت چالش‏برانگیزی قرار دارد؛ از یک‏سو اهمیت فرهنگ و از سوی دیگر، ناتوانی از پاسخگویی به مطالبات در این حوزه، شورا را با چالش جدی مواجه نموده است، شورای فرهنگ عمومی که به ریاست وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکیل می‏شود، دارای اعضای حقوقی بسیاری است. 

سیدمحمد معصومی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از همدان، اظهار کرد: فرهنگ عمومی یک تعریف مستقل و جدای از فرهنگ نیست، لذا نخست باید فرهنگ را تعریف کرد، فرهنگ مجموعه‌ای از هست‌ها و نیست‌ها، بایدها و نبایدهای ناهنجاری، اخلاقی، ارزشی و تاریخی است.

وی ادامه داد: فرهنگ عمومی نیز در این قالب تعریف می‌شود و به نظر من آن قسمت از فرهنگ که به سبک زندگی قالب مردم ارتباط دارد و گردش بیشتری از لحاظ ارجاع و استناد در زندگی مردم به چشم می‌خورد و به نوعی در زندگی اجتماعی و جمعی افراد نمود پیدا می‌کند، فرهنگ عمومی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان با بیان اینکه در واقع فرهنگ عمومی با تبصره زندگی اجتماعی و زندگی جمعی مورد توجه قرار می‌گیرد، اذعان کرد: فرهنگ عمومی بخشی از فرهنگ است و رابطه آن با فرهنگ، عموم و خصوص مطلق است و آن بخشی از فرهنگ را شامل می‌شود که زندگی اجتماعی انسان‌ها را تحت پوشش قرار می‌دهد.

معصومی در مورد ارائه دادن الگوی فرهنگی توسط شورای فرهنگ عمومی با تأکید بر اینکه فرهنگ امر دستوری مصوبی و قانون‌گذاری نیست بلکه امر ارشادی است، گفت: فرهنگ نمی‌تواند یک امر دستوری از طرف شورا باشد و باید توجه کرد که تشکیل این شورا پیرو دو مسأله است؛ نخست اهمیت و ضرورت پرداختن به مسأله فرهنگ عمومی است که در زندگی افراد تأثیرگذار است و مشاهده می‌کنیم که بسیاری از مشکلات موجود در جامعه پیرو آسیب‌های حوزه فرهنگ عمومی است.

فرهنگ بالاترین ارزش در توسعه است

وی اظهار کرد: دوم نگاه به آینده است، چراکه جهت ارتقاء فرهنگ در نگاه انقلاب ‌اسلامی بالاترین ارزش در توسعه است و انقلاب اسلامی به دنبال توسعه فرهنگی است و شورای فرهنگ عمومی پیرو این دیدگاه است.

معصومی با اشاره به اینکه شواری فرهنگ عمومی در دو بعد در آنچه که هست و دوم در آنچه که باید باشد، می‌تواند کارکند، بیان کرد: نکته حایز اهمیت این است که نهایت اندازه‌ای که می‌توان برای شورای فرهنگ عمومی در نظر گرفت این است که به عنوان یک نهاد متولی امر تبیین و هدایت صحیح در حوزه فرهنگ عمومی را به عهده دارد.

وی درباره سخن مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه «نگران فرهنگ هستم»، بیان کرد: یک رهبر دینی و مذهبی در جهت توسعه و راهبردهای کلان کشور در تمام حوزه‌ها صحبت می‌کند و گاهی به بخشی از سخنان خود جهت تأکید برش می‌زند که دارای اولویت بیشتری است و می‌بینیم که در مباحث فرهنگی در کلام رهبر انقلاب نیز تأکیداتی وجود دارد که نشان می‌دهد مهم‌ترین و اصلی‌ترین بخشی که می‌تواند جامعه ایرانی را متحول کند و به سمت اهداف انقلاب اسلامی ببرد «فرهنگ» است.

فرهنگ نسبت به بخش‌های دیگر اولویت بیشتری دارد

این استاد دانشگاه تشریح کرد: فرهنگ بر بخش‌های دیگر اولویت بیشتری دارد و این دیدگاه مقام معظم رهبری است که فرهنگ راهکار اصلی توسعه و پیشرفت جامعه است و این ناشی از جهان‌بینی الهی و توحیدی وایشان است؛ چراکه او یک رهبر دینی است که رصدگر است و آسیب‌ها را می‌بیند؛ این امر باعث ایجاد چنین گفتمانی از ایشان می‌شود و مشاهده می‌کنیم که مباحثی چون تهاجم فرهنگی، شبیخون فرهنگی و نفوذ فرهنگی از ابداعات ایشان است که در سخنانشان پیرامون فرهنگ آنها را مطرح کرده و مورد تأکید قرار داده‌اند.

وی با تأکید بر اینکه پر بحث‌ترین حوزه که همواره مورد توجه مقام معظم رهبری قرار دارد، فرهنگ است، گفت: سخنان تأکیدی مقام معظم رهبری نشان‌دهنده این امر است که اقدامات متولیان امر فرهنگ در دستگاه‌های فرهنگی مورد رضایت او نیست و به همین جهت در این زمینه به طور صریح ابراز نگرانی می‌کند.

فهم اهمیت توسعه فرهنگی راهکارها تحقق توسعه فرهنگی

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان در پاسخ پرسشی مبنی بر راهکارهای حل مشکلات فرهنگی در جامعه، اظهار کرد: در حوزه راهکار، افراد بسیاری باید اعلام نظر کنند، اما فهم اهمیت توسعه فرهنگی، از بین بردن نگاه مبتذل و سطحی به نگاه فرهنگی و سپردن فرهنگ به اهالی فرهنگ از مهم‌ترین راهکارها جهت تحقق توسعه فرهنگی در کشور است.

معصومی اظهار کرد: باید توجه کرد که پس از گذشت 36 سال از پیروزی انقلاب اسلامی مسئولین دستگاه‌ها در سطح خرد و کلان هنوز اهمیت فرهنگ را درک نکرده‌اند و تصور می‌شود این حوزه یک امر فانتزی و حاشیه ای است.

وی با بیان اینکه مدیران کلان ما هنوز به ارزش فرهنگ پی نبرده‌اند، افزود:در دانشگاه سه حوزه اصلی آموزش، پژوهش و فرهنگ باید مورد توجه باشد، که مشاهده می‌کنیم، دانشگاه‌ها فقط امر آموزش را مورد توجه قرار داده‌اند، این درحالی است که دانشجو یک موجود فرهنگی است و دانشجویی که فقط به رشته تحصیلی‌اش بپردازد، تبدیل به  یک موجود تک بعدی می‌شود.

معصومی اذعان کرد: معاونت‌های فرهنگی، گروه‌های معارف، نهادها، تشکل‌های دانشجویی و فعالیت‌های فرهنگی اساتید متولیانی هستند که در حوزه فرهنگ فعالیت می‌کنند، اما در مقام عمل  و اجرا مشاهده می‌شود که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و اهمیت آن هنوز درک نشده‌ است.

وی تأکید کرد: همه راهکارها جهت توسعه فرهنگی به این موضوع بستگی دارد که فرهنگ نسبت به هر حوزه‌ای دارای اولویت باشد و بدانیم که دولت سکولار، لیبرال و هر دولت غیر اسلامی می‌تواند توسعه اقتصادی ایجاد کند اما ارزش انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی به توسعه فرهنگی است.

انبیای الهی متخصص حوزه فرهنگ هستند

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان ادامه داد: ما هر روز شاهد تشییع شهدای این انقلاب و ارزش‌های آن هستیم و باید بدانیم که ما نسبت به انقلاب و مردم رسالت فرهنگی داریم؛ انبیا نیز متخصص حوزه فرهنگ هستند چراکه آنها آمدند تا فرهنگ الحادی و کفر را به فرهنگ توحیدی و الهی تغییر دهند، ائمه را به سخنانی می‌شناسیم که ما را به فرهنگ معنوی و الهی سوق می‌دهد.

معصومی اذعان کرد: باید اهمیت و ضرورت فرهنگ به نحوی مورد توجه قرار گیرد که از زبان مدیران اجرایی این سخنان شنیده شود که فرهنگ نسبت به سایر بخش‌ها دارای اولویت است، دومین راهکار جهت توسعه فرهنگی این است که برداشت مبتذل و سطحی از کار فرهنگی باید به فراموشی سپرده‌ شود؛ هنگامی که صحبت از کار فرهنگی می‌شود برگزاری مراسم‌های مذهبی ساده به ذهن می‌آید و باید دانست که اینگونه برنامه‌ها بخش جزیی از اقدام فرهنگی است.

متأسفانه دیدگاه‌های ساده‌ای در حوزه فرهنگ وجود دارد

وی اظهار کرد: متأسفانه دیدگاه‌های ساده‌ای در حوزه فرهنگ وجود دارد که در صورت پی بردن به اهمیت و ضرورت پرداختن به آن می‌توان به طور دقیق، آن را مرد بررسی قرار داد، راهکار سوم این است که فرهنگ باید به فرهنگ شناسان و فرهنگ دانان سپرده شود و اجازه بدهند که فرهنگ به دست فرهنگ دانان باشد.

معصومی عدم توجه به تخصص در حوزه فرهنگ را از دیگر مشکلات موجود دانست وادامه داد: همان‌طور که به متخصصین حوزه علوم انسانی، مدیریت اجرایی دستگاه‌های غیر علوم انسانی واگذار نمی‌شود، در حوزه فرهنگ نیز نباید هر فردی با هر تخصص و پیشینه‌ای به راحتی به این حوزه ورود پیدا کند و متولی آن شود.

معصومی تصریح کرد: منظور این نیست که افرادی که در غیر علوم انسانی تحصیل کرده‌اند وارد این حوزه نشوند یا فقط افرد حوزوی عهده‌دار حوزه فرهنگ باشند بلکه معیارهای مشخصی را جهت این امر تعیین شود و بر اساس آن افراد را انتخاب کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان ادامه داد: با وجود افراد متخصص علوم انسانی در سطح جامعه که دارای تجربه هستند نباید از افراد غیرمتخصص استفاده شود، بی‌ارزشی بخش فرهنگی در دستگاه‌ها، باندبازی، ماهی‌گرایی از مشکلات عدیده‌ای است که در حوزه فرهنگ مشاهده می‌شود و فرهنگ کشور را دچار آشفته حالی می‌کند، لذا باید حوزه فرهنگ مورد توجه قرار گیرد.

مریم بیگدلو از همدان