اشاره به کلیت زندگی حضرت اهمیت قابل‌توجهی دارد و پرداختن به آن در مجموعه‌ای چون دانشنامه فاطمی که به‌عنوان مرجعی برای شناخت ایشان است ضروری است، اما بیش از آن و یا حداقل پس‌ازآن، لازم است در حدی که میزان اطلاعات باقیمانده از زندگی حضرت در اختیار است، تلاشی جهت ارائه نظام و نقشه راهنمایی زن مسلمان که فراتر از مصادیق به‌عنوان راهنمای زندگی است، صورت گیرد.
به گزارش شبنم ها به نقل ازمهرخانه، دانشنامه فاطمی مجموعه‌ای متشکل از 6 جلد است که در سال 1393 به همت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و زیر نظر حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی‌اکبر رشاد منتشرشده است. از مجموع 6 جلد این دوره از دانشنامه، سه جلد منحصراً به مباحث تاریخی، سیاسی و معنوی زندگی حضرت زهرا (س) پرداخته و در باقی مجلدات، مسائل مربوط به زن و خانواده از منظر حقوقی و اجتماعی مطرح شده است.
هدف از گردآوری و تألیف این مجموعه مطابق آنچه در مقدمه کتاب و به نقل از گردآورندگان آن اشاره شده، عبارت است از:
1. تبیین جامع و علمی تاریخ زندگانی و جایگاه الهی حضرت فاطمه (س)، به‌منظور رفع ابهامات و پاسخ‌گویی به شبهات كلامی و تاریخی و نیز روشنگری و تحلیل تحریفات و انحرافات؛
2. توصیف و تحلیل بینش، شخصیت و كنش (تعالیم، اخلاق و سیره) آن بزرگوار، به‌مثابه نمونه انسان كامل، به‌منظور ارائه الگوی عینی زن مسلمان؛
3. تبیین ماهیت، مرتبت و حرمت حقوق زن، مبانی و منزلت نهاد خانواده و حقوق و تكالیف زنان از منظر اسلام، به‌منظور روشنگری، رفع شبهات، و تحریف‌زدایی از این موضوعات؛
4. گزارش نظریه‌های معارض با اندیشه دینی و نگرش‌های متحجرانه و متجددانه درباره زن و نهاد خانواده و نقد آن‌ها. ( ج 1، ص 37)
ساختار موضوعی دانشنامه متشکل از 117 مدخل اصلی، 6 مجلد و 2 محور اصلی است. پیکره اصلی شامل 68 مقاله درباره زندگی، شخصیت، حیات و تعالیم آن حضرت بوده و در بخش مکمل در ضمن 49 مقاله مباحث مربوط به زن و خانواده، مطرح شده است.
معرفی محتوایی دانشنامه به ترتیب مجلدات
جلد اول دانشنامه فاطمی با عنوان حیات، منزلت و شخصیت فاطمی است. نخستین بخش این مجلد دیباچه‌ای از ناظرین تهیه این دانشنامه است که در آن به اهداف گردآوری و تدوین این مجموعه و معرفی ساختار علمی آن پرداخته است.
این مجلد شامل 18 مقاله در 378 صفحه است که در نگاهی کلی به بررسی زندگی حضرت زهرا (س) و منسوبین به ایشان می‌پردازد. در مقاله اول به زندگی حضرت و حوادث مربوط به تولد و وفات ایشان اشاره شده و در 18 مقاله بعدی والدین، برادران و خواهران، فرزندان آن حضرت، مسائل مربوط به فدک، وصایا، شهادت و خاک‌سپاری ایشان به‌تفصیل مورد بحث قرار گرفته است.
جلد دوم این مجموعه که هم‌عنوان با جلد اول است، در 3 بخش، 28 مقاله و 574 صفحه به منزلت حضرت زهرا (س) پرداخته است.
بخش اول این جلد با عنوان مقام و فضایل حضرت، شامل 9 مقاله است که در آن به اسماء و صفات حضرت و مقام و موقعیت ایشان از نظر علم و عصمت ایشان پرداخته شده است.
بخش دوم با عنوان سیره فاطمی در 8 مقاله به سیره آن بانوی گرامی در حقوق، عبادات، همسرداری، تربیت فرزند، خانه‌داری و فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی پرداخته است.
در بخش سوم در 11 مقاله، مقام حضرت از ابعاد و مناظر گوناگون مورد بررسی قرار گرفته است. این ابعاد شامل دیدگاه‌های قرآنی، پدر گرامی ایشان حضرت رسول، همسر ایشان حضرت امیر، فرزندان ایشان و ائمه‌اطهار، همسران پیامبر، صحابه و تابعان، فقه اسلامی، گزارش‌های تاریخی اهل سنت و در نهایت شعر و ادبیات فارسی و عرب است و در آخرین مقاله به کتاب‌شناسی حضرت فاطمه اشاره شده است.
جلد سوم از دانشنامه فاطمی به بررسی حکمت و معارف فاطمی در سه بخش، 21 مقاله و 474 صفحه می‌پردازد. بخش اول مشتمل بر 5 مقاله با عنوان منابع معارف به احادیث، خطبه‌ها، مصحف، دعاها و اشعار منسوب به ایشان به‌عنوان منابعی که از آن می‌توان ایده‌ها، نظرات و افکار آن حضرت را در حوزه مسائلی چون ایمان، انسان‌شناسی و ... دریافت، معرفی می‌کند.
در بخش دوم با عنوان معارف نظری در 12 مقاله 12 حوزه اصلی دین که از منابع پیش‌گفته استخراج می‌شود، بررسی شده است. این حوزه‌ها شامل خداشناسی، عدل الهی، ایمان، انسان‌شناسی، نبوت، قرآن‌شناسی، امامت، شیعه، مهدویت، مرگ و برزخ، معاد، دنیا و آخرت است.
در بخش سوم با عنوان معارف عملی در 4 مقاله به اخلاق و فضایل، سیاست، عدالت و فلسفه احکام از منظر سیره و روش آن ایشان پرداخته شده است.
جلد چهارم دانشنامه با عنوان زن و خانواده- مباحث حقوقی، به بهانه طرح مباحثی درباره بانوی نمونه اسلام به‌عنوان اسوه و الگو به ارائه مسائلی در حوزه زنان، اختصاص یافته است. این مسائل شامل آن موضوعاتی است که ازنظر کارشناسان این حوزه، اهم مسائل زنان است.
این جلد از کتاب متشکل از 14 مقاله و 424 صفحه، از مباحث کلان نظری و فلسفی آغاز و به موارد مشخص فقهی حوزه زنان ختم می‌شود. این مجموعه با بررسی جایگاه ارزشی زنان، تفاوت‌های طبیعی دو جنس و فلسفه آن آغاز می‌شود. در ادامه به بحث‌های نظری و بررسی جنسیت در زبان قرآن و کلیات حقوق زنان در اسلام و روش پژوهش حوزه زنان پرداخته می‌شود. شش مقاله پایانی این مجموعه به بررسی مصادیقی از مباحث زنان در خصوص بلوغ، پوشش، عبادت، روابط زن و مرد، مالکیت و ارث زنان اختصاص دارد.
جلد پنجم دانشنامه فاطمی با عنوان مشابه با جلد چهارم، به ادامه طرح مباحث حقوقی در حوزه زنان پرداخته است. این مجلد شامل دو بخش کلی، 16 مقاله و 395 صفحه است.
بخش اول با عنوان مسائل زنان و مشتمل بر 5 مقاله، به مسائل مربوط به ولایت، مرجعیت، قضاوت، شهادت و قصاص و دیه زنان پرداخته است؛ مسائلی که مرجع اختلاف آراء و قضاوت‌های مختلف است.
بخش دوم به مسائل زن و خانواده پرداخته است. دامنه این مسائل از اذن ولی در ازدواج دوشیزگان تا طلاق بوده و شامل 11 مقاله است. در این بخش به اذن ولی، شروط ضمن عقد نکاح، ازدواج موقت، تعدد زوجات، سرپرستی و قوامیت، معاشرت به معروف با زنان، مهریه، نفقه ، طلاق، عده و حضانت پرداخته شده است.
جلد ششم دانشنامه به مباحث اجتماعی زنان و خانواده می‌پردازد. جلد پایانی دانشنامه نیز مانند سه مجلد پیشین، به دو بخش مسائل زنان و خانواده تقسیم شده و شامل 19 مقاله و 508 صفحه است.
بخش اول در 11 مقاله به بررسی تغییر و تحولات زنان در حوزه شخصیتی، اخلاقی، تربیت جنسی، تربیت دینی، روابط اجتماعی، پوشش و اشتغال پرداخته و درنهایت آسیب‌شناسی تحقیقات و پژوهش‌ها زنان صورت گرفته است.
بخش دوم و در پرداخت به مسائل خانواده در 8 مقاله ارائه شده است که بخشی از آن به بررسی مسائل اجتماعی چون ازدواج، تعدد زوجات، ازدواج موقت، مدیریت خانواده و طلاق اختصاص دارد که بحث حقوقی آن در جلد پنجم انجام شده بود. سه مقاله دیگر نیز به بررسی مسائل اجتماعی مربوط به خانواده، همسری و مادری اختصاص داده شده است.
(در همین زمینه: در این دانشنامه از جزئیات زندگی حضرت زهرا غفلت نشده است/ لزوم ترجمه این دانشنامه به زبان‌های گوناگون)
به گزارش مهرخانه، دانشنامه فاطمی در مقام خود، کاری ارزشمند است که نگاهی کوتاه به آن، حکایت‌گر تلاش قابل‌احترام نسبت به گردآورندگان آن و بیان‌گر علاقه و احترام ایشان به مقام شامخ بانوی بزرگوار اسلام است. دانشنامه فاطمی اولین کتاب مدون در خصوص زندگی تاریخی حضرت و معارف منسوب به ایشان و حرکتی قابل‌تقدیر است، اما نکاتی چند دراین‌باره به نظر می‌رسد که در ادامه به آن پرداخته می‌شود:
1. از شش مجلد این مجموعه، سه جلد آن اختصاصاً به حضرت مربوط می‌شود و سه جلد دیگر به مباحث مربوط زن و خانواده پرداخته است. اگرچه در مقدمه کتاب به این موضوع اشاره شده است، اما به نظر دلیل موجهی نمی‌آید. مسائل مربوط به زنان و خانواده در موقعیت‌ها و نوشتارهای مختلف به‌تفصیل موردبحث قرارگرفته است و تکرار آن در دانشنامه فاطمی تنها نوعی افزایش مجلدات به نظر می‌آید.
2. زندگی کوتاه حضرت زهرا (س) سبب شده است که مطالب چندانی در خصوص زندگی ایشان در دسترس نباشد. مسائل مربوط به‌روزهای پایانی زندگی حضرت که به شهادت و دفن مخفیانه ایشان منجر شد، به اختلافاتی در روایت‌های گوناگون از زندگی ایشان منجر شده است. بنابراین آنچه از زندگی ایشان باقیمانده است، روایاتی است که از فرزندان ایشان و پس‌ازآن از ائمه وجود دارد، اما از مجموع این موارد، اصول کلی استخراج می‌شود که در موارد مختلف با چرخش‌هایی در آن‌ها مواجه هستم. به‌عنوان‌مثال در کنار شنیدن روایت معروفی از پوشیده‌بودن ایشان در حضور مرد نابینا که بیان‌گر حجب و حیا و حدود روابط زن و مرد نامحرم است، در جای دیگر ایشان آشکارا و با عتاب با ابوبکر به بحث می‌نشیند و حقوق حقه خود را مطالبه می‌کنند.
از این اصول کلی و با توجه به تحقیقات و پژوهش‌های انجام‌شده، به‌سختی می‌توان اصول شخصیتی زن مسلمان را در جنبه‌های مختلف استخراج کرد و به نظر می‌رسد آنچه در میان مجلدات دانشنامه خالی بود، تلاش جهت ارائه و تبیین الگوی جامع زن مسلمان و تطبیق آن با وضعیت حاضر زنان مسلمان است. اشاره به کلیت زندگی حضرت اهمیت قابل‌توجهی دارد و پرداختن به آن در مجموعه‌ای چون دانشنامه فاطمی که به‌عنوان مرجعی برای شناخت ایشان است ضروری است، اما بیش از آن و یا حداقل پس‌ازآن، لازم است در حدی که میزان اطلاعات باقیمانده از زندگی حضرت در اختیار است، تلاشی جهت ارائه نظام و نقشه راهنمایی زن مسلمان که فراتر از مصادیق به‌عنوان راهنمای زندگی است، صورت گیرد.
امید است این مهم به همت گردآورندگان آن صورت پذیرد.
انتهای پیام/ 920401